Hangi vitamin D düzeyi bakılmalı?

D vitamini (kalsiferol) yağda eriyen, yapısal olarak sterollere benzeyen, besinsel alımının yanında endojen olarak da sentezlenebilen hormon ve prohormon yapıda bir vitamindir. Vitamin D’ nin iki majör formundan biri vitamin D2 olup bitkisel besinlerle alınır ve diğeri vitamin D3 olup hayvansal kaynaklı besinlerle alınır ve ayrıca ciltte güneş ışığının (UVB-Ultraviole B) etkisiyle 7- dehidrokolesterol den sentezlenebilmektedir.

Vitamin D’ nin sentezlenebilmesi için dermise ulaşan yeterli UVB radyasyonu ve uygun miktarda 7- dehidrokolesterolün varlığı önemlidir. Sentez düzeyini etkileyen faktörler başlıca; mevsim, cilt rengi, lokasyon (enlem), güneş kremi kullanımı, yaş, giyim tarzı ve ışığa maruz kalan cilt miktarıdır. Güneşe uzun süre maruz kalma ile dolaşımda vitamin D toksik düzeylere erişilmez (3).

Metabolizması:

Besinlerle alınan D2 ve D3 vitamini lipitler (şilomikronlar) aracılığıyla ince bağırsaktan emilip lenfatik kanala ve dolaşıma geçerler. D2 ve D3 biyolojik olarak inaktif formdadırlar ve aktif hormon olabilmeleri için iki reaksiyon geçirir. İlk reaksiyon vitamin D’ nin karaciğerde “25-hidroksilaz (CYP2R1)“ enzimi ile katalize olup 25-OH vitamin D formuna dönüşmesidir. İkinci reaksiyon böbreklerde 25-OHD’ nin “1- α hidroksilaz” enzimi ile katalize olup 1,25-diOH vitamin D (1,25dOHD) (kalsitriol) aktif formuna dönüşmesidir.

***25-OHD,  vitaminD’ nin majör formudur ve yarı ömrü yaklaşık 2-3 haftadır. Dolaşımda özel taşıyıcı protein olan vitamin D- binding protein (DBP)’e bağlanarak taşınır.

***1,25-dOHD’ nin dolaşımdaki yarı ömrü yaklaşık 4 saattir ve 25-OHD’den 1000 kat daha az konsantrasyonda bulunur.

Fonksiyonları:

Vitamin D genel olarak kemik sağlığının geliştirilmesi ve sürdürülmesi için kalsiyum ve fosfor homeostazisinin düzenlenmesinde görevlidir.

-         25-OHD yağ dokularında rezerve edilip total vitamin D düzeyi hakkında bilgi verir.

-         1,25-dOHD, intestinal Ca absorbsiyonunu stimüle eder ve regülasyonu Ca, P ve PTH ile sıkı bir ilişki içerisindedir.

 1,25-dOHD’nin sentezi iki hormon tarafından takip edilip, PTH ile artış gösterir (up regülasyon) ve fibroblast-like growth factor-23 (FGF23) (fosfatürik hormon) ile de azalmaktadır (down regülasyon) (2). Düşük serum fosfat düzeyleri 1,25-dOHD’ nin sentezini uyarırken, yüksek serum fosfat düzeyleri sentezi inhibe eder.

Sonuçların yorumlanması:

·        Yüksek serum 1,25-dOHD düzeyleri hiperkalsemi ve hiperkalsüri veya nefrolitiazise neden olur.

·        1,25-dOHD düzeyleri primer hiperparatiroidizmde ve düşük kalsiyum veya D vitamini alımına sekonder fizyolojik hiperparatiroidizmde yüksek olabilir.

·        Azalmış serum 1,25-dOHD düzeyleri hipoparatiroidizm ve kronik böbrek yetmezliği ile ilişkilidir.

Sonuç olarak; Düşük 25-OHD düzeyi, azalmış vitamin D rezervini gösterir, D vitamini eksikliği ve yetersizliğinin tanımlanması için    “25-hidroksi Vitamin D(25-OHD)” düzeyleri saptanmalıdır.

Kaynaklar:

1-     Institute of Medicine, Food and NutritionBoard. Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D. Washington, DC: National Academy Press, 2010.

2-     Bergwitz C, Juppner H. Regulation of phosphate homeostasis by PTH, vitamin D, and FGF23. Annual Review of Medicine. 2010;61:91–104.

3-     MacLaughlinJ, Holick MF. Aging decreases the capacity of human skin to produce vitamin D₃. Journalof Clinical Investigation. 1985;76(4):1536–8.

4-     Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon MC, Hanley DA, Heaney RP et al. Evaluation ,Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab 2011;96:1911-30